Zadanie karkołomne. Wersji o powstaniu Buska jest tyle, ile kasztanów na Alei Mickiewicza. Podejmujemy jednak to wyzwanie, aby Mieszkańcom i Gościom przybliżyć historię naszego niezwykłego miasta.
Najczęściej utrwalana jest opowieść o tym, że Busko pochodzi od rosnących w na terenie miasta drzew bukowych. Jednak analizy wskazują, iż można było spotkać na tym terenie roślinność bagienną czy trawiastą, ale nigdy nie występowały tu buki. Jeden z językoznawców, profesor Stanisław Rospond wyjaśnił kiedyś, że nazwa Busko pochodzi najprawdopodobniej od wyrazu „bug” albo „buga”, czyli rozlewiska, wylewiska spod ziemi. Ta teoria miałaby już znacznie większy sens, bo na terenie Buska dosłownie „wylewają się” spod ziemi wody. Prawdopodobnie, więc właśnie od tych wylewów pochodzi dzisiejsza nazwa.
Pierwsze zapiski o miejscowości „Bugsk” można znaleźć w bulli papieskiej i w kronice diecezji krakowskiej z 1166 roku. W tym właśnie okresie wokół Kościoła Św. Leonarda pojawiła się osada pasterska. Od 1180 roku do 1185 roku właściciel Buska i okolic – rycerz Dersław sprowadzał do osady siostry zakonne Norbertanki. Zapisał im później w testamencie cały swój majątek. W początkach XIX w znaleziono tajemniczą tablicę, która rzuca światło na początki powstania Buska i potwierdza wyżej wymienione fakty. Z tablicy owej udało się odczytać co następuje: Derslaw Chotel militari Palatinus Sandomiriac Capitaneus Cracoviencis fundator loci huius obit anno Domini 1241, co w wolnym przekładzie znaczy: Deresław z Chotla, rycerz, palatyn sandomierski, kasztelan krakowski, fundator tego miasta, zmarł roku Pańskiego 1241. Nie ma jednak żadnej pewności danych zawartych na tajemniczej płycie, która podobno pochodzi z XVI wieku. Nic też nie wskazuje, że było inaczej. Tablicę jako najcenniejsze znalezisko wmurowano nad wejściem do budynku, w którym niegdyś mieścił się klasztor. Od 1241 roku przez kilkaset lat, aż do 1819 roku Busko było własnością klasztoru. W 1252 roku otrzymało od Bolesława Wstydliwego immunitet skarbowy, w którym król zezwolił klasztorowi m.in. na eksploatację solanki. Jest to pierwsza wzmianka o wykorzystaniu buskiej wody mineralnej. W 1287 roku Busko otrzymało z rąk księcia Leszka Czarnego prawa miejskie. Korzystne położenie miasta na skrzyżowaniu szlaków handlowych sprawiło, że w 1412 roku król Władysław Jagiełło nadał mieszczaństwu przywilej cotygodniowego targu i dwóch jarmarków rocznie w dniu Św. Floriana i Św. Prokopa. Przez cały wiek XV i XVI miasto przeżywało swój rozkwit. Słynęło wówczas z handlu i produkcji sukna. Działały w Busku fabryki sukienne, hodowano owce i konie, działały liczne cechy rzemieślnicze, które także uzyskiwały przywileje, m.in.: od Stefana Batorego. Od połowy XVII wieku wojny i antymieszczańska polityka szlachty spowodowały zubożenie Buska. Najazd szwedzki w 1655 roku spowodował gospodarczy upadek Buska. Okres ponownego ożywienia wiąże się z odkryciem w 1776 roku źródeł solankowych. Zaczęto eksploatować sól, lecz wkrótce zaniechano jej wydobycia ze względu na nieopłacalność produkcji.
W 1808 roku magister medycyny Winterfeld z Pińczowa, przeprowadził pierwsze badania nad wykorzystaniem miejscowych wód do leczenia. Do Buska zaczęli przyjeżdżać pierwsi kuracjusze zwani wówczas „gośćmi kąpielowymi”. W 1819 roku dobra Norbertanek przejął rząd. Po pożarze miasta w 1820 roku, Busko wziął w dzierżawę gen. Feliks Rzewuski. Znając lecznicze działanie buskiej wody mineralnej wybudował, dzięki pomocy warszawskiej spółki, łazienki według projektu znanego włoskiego architekta Henryka Marconiego. Łazienki zostały wybudowane w pięknym, rozległym parku, zaprojektowanym przez Ignacego Hanusza. W 1836 roku nastąpiło uroczyste otwarcie uzdrowiska, które potem wzięła w dzierżawę spółka warszawskich przemysłowców.
W 1869 roku Busko zostało pozbawione przez carat praw miejskich, ale uzdrowisko nadal funkcjonowało. Od tej pory miejscowość tą zwano Busk. W latach 1865-1874 uzdrowisko znajdowało się pod zarządem państwowym, po czym zostało wydzierżawione Lubieńskiemu. W 1880 roku jego dzierżawę przejął lekarz Andrzej Dobrzański. Przez 15 lat jego działalności uzdrowisko znacznie się rozwinęło. Stało się wówczas jednym z najpopularniejszych uzdrowisk nie tylko na ziemiach polskich. Dalszy rozwój miasta już stale związany został z rozwojem uzdrowiska. W czasie I wojny światowej Busko znalazło się pod okupacją austriacką. W 1915 roku zostało siedzibą powiatu stopnickiego. Rok później osada odzyskała prawa miejskie. Po wojnie, już w 1919 roku zaczęli przyjeżdżać pierwsi kuracjusze. 28 listopada 1927 roku zmieniono nazwę gminy miejskiej z Busk na Busko. W okresie międzywojennym nastąpiła intensywna rozbudowa uzdrowiska. Z inicjatywy dra Szymona Starkiewicza i dzięki pomocy społeczeństwa powstało sanatorium dziecięce „Górka". W czasie II wojny światowej miasto było miejscem licznych akcji bojowych partyzantów: m.in.: oddziały Armii Krajowej dokonały na rynku w Busku zamachu na miejscowego szefa gestapo. Po wojnie, będąc ośrodkiem rolniczego regionu, miasto pełniło funkcję administracyjną i usługowo-handlową dla okolicznych wsi. Jednak podstawowym czynnikiem rozwoju miasta było uzdrowisko. Od początku lat sześćdziesiątych rozpoczęto budowę nowych sanatoriów. Do dziś mamy również spór dotyczący interpretacji znaczenia herbu Buska: monstrancja – atrybut Norberta, założyciela zakonu Norbertanek, słońce – miasto o największej ilości dni słonecznych w roku. Zapraszamy do Buska-Zdroju. Miejsca tworzą ludzie. Każdego dnia jako Mieszkańcy i Goście piszecie dalszy ciąg tej opowieści.
Ze słonecznym pozdrowieniem,
Zespół Buskiego Centrum Kultury
